زباله های سپید؛
اینجا هزار میلیارد سرمایه دپو شده!
تولیدو: تولیدو: مرکزی حجم عظیمی از باطله های تولید شده در استخراج روباز معادن سنگ بصورت قطعات کوچک و بزرگی هستند که در محل معدن یا در بستر راه ها و رودخانه ها یا در مراتع و زمینهای کشاورزی دپو شده و سبب ایجاد آلودگی های زیست محیطی می شوند در صورتیکه باتوجه به پیشرفت تکنولوژی و نیازمندی های صنعتی از یکسو و تنوع سبک زندگی و معماری و شهرسازی در کنار تنوع سلیقه مردم در سراسر جهان، می توان این ضایعات را به منابع عظیم ارزش افزوده تبدیل کرد.
از انواع کاربردهای ضایعات معادن سنگ، می توان به ساخت سنگ مصنوعی، پودر سنگ، مصنوعات سنگی، انواع سیمان و آسفالت های مخصوص و کف پوش های سرامیکی، صنایع دستی و... اشاره نمود و در حقیقت بسته به نوع سنگ می توان از آنها استفاده های زیادی کرد.
فارغ از ثروتی که از محل فراوری این ضایعات حاصل می شود، اشتغال و توسعه صنعتی و اقتصادی جوامعی که در محل استقرار معادن قرار دارند را نباید نادیده گرفت.
کشور ما یکی از کشورهای غنی در زمینه ذخایر معدنی با تنوع بالاست که البته متاسفانه میزان تبدیل ثروت حاصل از این معادن بهیچوجه با ظرفیتی که دارند قابل مقایسه نبوده و خیلی از ظرفیت های موجود در این حوزه مهجور مانده یا هدر می رود.
این مسئله درباب معادن سنگ بیش از دیگر معادن خودنمایی می کند، معادنی که محصولات استخراجی عظیم و البته دپوهای ضایعات عظیم تری را رقم می زنند که در بهترین حالت، عارضه ناشی از آنها برهم زدن نمای شهری و آلودگی های ریزگردی برای ساکنان مناطق استقرار معدن است.
شهرستان محلات یکی از مناطق غنی به لحاظ برخورداری از معادن سنگ در کشور است و گردشی کوتاه در حاشیه معادن این شهرستان شما را با تپه هایی عظیم از ضایعات معدنی مواجه می کند.
بگفته مسئول انجمن سنگ این شهرستان، حدود ۱۱۵ معدن مختلف در این منطقه وجود دارد که شامل حدود ۸۵ معدن تراورتن، تعدادی معدن آهن، خاک های صنعتی و مرمریت است.
دکتر حسین سروش در گفت و گو با ایسنا اظهار نمود: در مورد حجم برداشت نمی توان آمار دقیقی ارائه کرد برای اینکه با عنایت به حجم ثبت شده در پروانه بهره برداری، این برداشت در یک بازه زمانی خاص مانند یک سال قابل برآورد است.
وی افزود: معادن با مشکلاتی از قبیل خرابی ماشین آلات و تلرانس تولید مواجهند و ممکنست در طول مدت یک ماه، تنها ۱۰ روز امکان تولید و بهره برداری از معدن وجود داشته باشد. نکته دیگری که باید به آن توجه داشت این است که برمبنای ژنز(ساختار، ترکیبات و جنس) معدن، هنگام برداشت ممکنست با خرابی یا باطله مواجه شویم که برای دسترسی به سنگ مطلوب، باید باطله برداری صورت گیرد.
وی با خاص دانستن تراورتن های محلات، اضافه کرد: معادن عباس آباد و مجتمع دره بخاری جزو معادن یونیک و برند ما هستند ولی با عنایت به شرایط موجود، حرفی برای گفتن در سطح جهانی نداریم و در این حوزه ادعایی هم نداریم. در منطقه سیادر (سیاه دره) معدنی وجود دارد که از نظر رنگ و ژنز در جهان بی نظیر و خاص است اما به علت عدم صادرات، امکان عرضه و معرفی جهانی آن وجود ندارد.
برای عرضه سنگ های یونیک، باید شرایط فراهم شود
وی خاطرنشان کرد: در مجموع، معادن ایران جزو معادن مرغوب جهان هستند. برای عرضه سنگ های یونیک، باید شرایطی فراهم گردد که فعلا در کشور ما این امکان موجود نیست.
عضو شورای سیاست گذاری سنگ کشور اظهار داشت: حجم پرتی معادن هنگام برداشت، بستگی به ساختار آن معدن دارد. زمانی که یک سازند(یا Formation، مهم ترین واحد تقسیمات سنگ شناسی و واحد سنگی اصلی چینه شناسی است و شامل مجموعه لایه هایی است که صفات مشخص سنگ شناسی دارند) شکل می گیرد، باید به این نکته توجه کرد که ژنز آن هنگام شکل گیری چه نوع بوده است.
وی اظهار نمود: سابقه زمین شناسی آن منطقه و این که چه اتفاقاتی رخ داده است نیز اهمیت دارد. جابجایی و رانش ها، گسلش ها و زمین لرزه ها نیز در کیفیت سنگ موثرند. در مجموع، در جهان در معادن مرمریت بیش از ۵۰ درصد ضایعات وجود دارد.
معادن تراورتن جوانند
سروش افزود: از آنجائیکه معادن تراورتن، معادن جوانی هستند و بعد از تغییر و تحولات دوران کوه زایی در کره زمین و جابجایی صفحات زمین شکل گرفته اند، سالم تر هستند. اما برمبنای این که در چه نقطه ای قرار گرفته اند، ضایعات آنها متفاوت می باشد.
وی ادامه داد: به عنوان مثال، در مجتمع دره بخاری ممکنست با برداشت ۲۰ الی ۳۰ متر خاک به سنگ مطلوب دست پیدا نماییم اما در معدن عباس آباد، بخش عمده ای از سنگ تکتونیزه (زمین ساخت یا تکتونیک Tectonics، یکی از شاخه های زمین شناسی است که به مطالعه تغییر شکل پوسته زمین بر اثر تنش ها و اتفاق های انجام شده در طول دوران های مختلف زمین شناسی می پردازد) است که سبب ضایعات می شود. همین طور تداخل سنگ با کانی های دیگر سبب بالا و پایین شدن مرغوبیت می شود.
ضایعات 40 درصدی تراورتن ها
نایب رییس شرکت نمایشگاهی یکتاسنگ محلات خاطرنشان کرد: در سنگ های تراورتن، فارغ از بحث های مدیریت برداشت، حدود ۴۰ درصد ضایعات ایجاد می شود. مدیریت در برداشت شامل تبحر معدن کار و هزینه هایی است که باید برای اکتشاف صورت بگیرد. اگر بهره بردار معدن مراحلی را که لازم است، به درستی طی کند، می تواند عوارض تکتونیکی را به حداقل برساند.
وی اظهار داشت: ارزیابی ضایعات معدن بصورت کلی و در مورد تمام آن مجموعه معدنی صورت می گیرد. معادنی وجود دارد که افزون بر ۸۰ درصد سنگ آن، فارغ از کیفیت و درجه بندی، قابل برداشت و استحصال است. معادن تراورتنی هم وجود دارد که به علت شکستگی و خرده بودن ساختاری، حداکثر برداشت از آن به ۳۰ درصد نیز نمی رسد.
سنگ های باکیفیت لزوما مقبول بازار نیستند!
وی افزود: البته باید مسئله بارگیری از معدن و استحصال از آنرا از یکدیگر جدا کرد. برای اینکه بارگیری ارتباط مستقیمی با بازار پسندی، تمایل بازار و تقاضا دارد. به عنوان مثال، معدنی در عباس آباد موجود بود که تمام سنگ آن با وجود سالم و قواره دار بودن، به ضایعات تبدیل می شد و اصطلاحا دور ریخته می شد، اما اقبال بازار به این سنگ سبب شد که در زمره سنگ های تاپ و با قیمت بالا قرار بگیرد. اما هم اکنون به علت موجود نبودن این سنگ، باید در بین ضایعات و دور ریز ۳۰ تا ۴۰ ساله اخیر، این نوع سنگ را برداشت کرد.
سروش اضافه کرد: هم اکنون سنگ های زیادی وجود دارد که با وجود کیفیت مناسب، به علت نبود تقاضا در بازار جزو سنگ های بی ارزش محسوب می شوند. البته برعکس این مساله نیز صادق است، چونکه سنگ هایی باکیفیت پایین وجود دارد که به علت وجود تقاضا در بازار، به خوبی و با قیمت بالا خرید و فروش می شوند.
ضایعات سنگ را دورریز تلقی نمی کنیم/لزوم تغییر نگاه به ضایعات معادن
وی خاطرنشان کرد: از آنجائیکه ضایعات سنگ دارای ساختار طبیعی هستند، آنها را دورریز تلقی نمی نماییم چونکه دارای کانی های بسیاری هستند که در صنایع مختلف به عنوان ماده اولیه قابل استفاده می باشد. رساله ها و تحقیقات زیادی با همکاری دانشگاه ها و گاهی با همکاری انجمن سنگ محلات انجام شده است. ضایعات سنگ هایی با ساختار نرم، شامل کربنات هاست که مواد اولیه ۲۸ صنعت دیگر، از صنایع دارویی، غذایی و بهداشتی گرفته تا پتروشیمی، ذوب آهن، فولاد، لاستیک سازی و ساختمانی هستند.
وی با اشاره به اینکه باید نگاه به ضایعات معادن تغییر کند، اضافه کرد: هم اکنون دسترسی به ضایعات معادن دشوار است. وزارت صنایع باید قوانین و تعریفی برای این ضایعات داشته باشد تا بتوان برمبنای آن تعریف، طرح هایی را پیاده کرد. هم اکنون ضایعات معادن در همان جا دپو شده که عوارض خاص خودرا نیز دارد.
مسئول انجمن سنگ محلات اظهار نمود: افزون بر ۸۵ درصد واحدهای سنگبری محلات از محصولات معادن این شهرستان استفاده می نمایند، برای اینکه هزینه های حمل و نقل سبب تحمیل هزینه های گزافی به سنگبری ها یا معادن می شود که گاهی از قیمت خود سنگ نیز فراتر می رود. بدین سبب حمل و نقل سنگ های ضعیف که بیشتر معادن منطقه ما نیز در این دسته هستند، توجیه اقتصادی ندارد.
وی افزود: ضایعات سنگبری ها بسته به تولید و سنگی که استفاده می نمایند، متفاوت می باشد. به عنوان مثال ضایعات حاصل از فرآوری معادن عباس آباد و آتشکوه به علت خلوص بالای کربنات، متقاضیان زیادی دارد و به دپو نمی رسد. از آنجائیکه تراورتن سایر معادن با برخی کانی های دیگر مخلوط شده است، باید تفکیک شود.
صرفه اقتصادی ضایعات سنگبری ها در گرو پیشرفت تکنولوژی
وی ادامه داد: ضایعات سنگبری ها مشکلات خاص خودرا نیز دارد. برای اینکه یک سنگبری در طول سال ممکنست از سنگ معادن مختلف استفاده نماید که تفکیک آنها مشکل است. بااینکه هم اکنون تفکیک و استفاده از این نوع ضایعات دارای صرفه اقتصادی نیست، اما اساسا با پیشرفت تکنولوژی این مسئله نیز قابل حل شده و صرفه اقتصادی نیز ایجاد خواهد شد. اساسا در آینده در رویارویی با کمبود مواد معدنی، این صرفه اقتصادی نیز ایجاد خواهد شد.
سروش اظهار داشت: نمی توان آمار دقیقی در مورد ضایعات روزانه یک سنگبری ارائه داد. اما از هر تن سنگ کوپ تراورتن با کیفیت بعد از برش خوردن، می توان ۸ تا ۱۰ مترمربع سنگ استحصال کرد. در صورتیکه سنگ به اصطلاح شکسته، لاشه یا ناگونیا باشد، میزان سنگ فرآوری شده تا ۳ مترمربع نیز کاسته می شود.
وی اظهار نمود: هر ۱۰۰ مترمربع سنگ تراورتن فرآوری شده، ۵ تن وزن دارد که باید برای رسیدن به این حجم از سنگ، حدود ۱۲ تن سنگ کوپ، بریده و فرآوری شود. به بیان دیگر؛ تولید ۵ تن سنگ فرآوری شده، منجر به ایجاد ۷ تن ضایعات می شود.
وی افزود: ضایعات کارخانجات در سه دسته قرار می گیرد؛ دسته اول حاصل برش با تیغه ها است که تبدیل به پودر سنگ شده و با آب همراه می شود و داخل حوضچه ها قرار گرفته و بعد از عبور از فیلترپرس ها و ته نشین شدن در حوضچه ها، از آنها جدا شده و محصول به دست آمده که به آن تفاله یا گِل سنگبری گفته می شود، جدا می شود.
وی ادامه داد: دسته دیگر ضایعات شامل شکستگی ها یا ناگونیا بودن کوپ هنگام برش است که اصطلاحا به آن سر و کله گفته می شود. ضایعات دیگری که البته چشم گیر نیست ابعادی از کوپ است که قابل برش نیست و به آن تَه واگن گفته می شود. این کوپ ها توسط برخی کارگاه ها یا کارخانه ها به احجام سنگی تبدیل می شود یا در پی سازی ساختمان ها استفاده می شود. از ضایعات سنگ تا وزن یک کیلوگرم می توان در ساخت احجام بهره برد.
سروش خاطرنشان کرد: گِل سنگبری مخلوطی از سنگ، پسماند سگمنت های برش شامل تلفیقی از کبالت و الماس، پسماند شوینده ها و سابنده ها، لقمه های استفاده شده در دستگاههای پرداخت و رزین های شسته شده که برای پُر کردن حفره سنگ ها استفاده می شود، است. مواد جامد در حوضچه ها ته نشین می شود و آب به همراه مواد محلول در آن، مجدداً به این چرخه باز می گردد.
وی اظهار داشت: جداسازی این مواد از یکدیگر کمی دشوار است. تکنولوژی های موجود این قابلیت را دارد که در صورتیکه سنگ فرآوری شده در کارخانه، خالص بوده و متعلق به یک معدن باشد، تحت فشار و با استفاده از رزین، به کوپ تبدیل گشته و باردیگر برش داده شود.
ضایعات سنگبری ها گنج آیندگان است
وی اظهار نمود: ما به این مسئله آگاه هستیم که ضایعات سنگبری ها گنج آیندگان است و سیاست انجمن سنگبری در جهت صیانت از اینهاست. به همین علت این ضایعات در مناطقی دپو شده و نگهداری می شود و اجازه برداشت آنرا نمی دهیم و امیدواریم بتوان در آینده از آنها استفاده نمود. برآورد ما این است که تا حالا بیش از ۱۰ میلیون تن ضایعات سنگ در محلات دپو شده است.
وی افزود: این دپوها در چند منطقه صورت می گیرد. بالای شهرک صنعتی صدریه محل دپوی قدیمی ماست و هم اکنون از آن استفاده نمی گردد. یک دپو در کنار شهرک صنعتی کاغذ است که برنامه ما، استفاده از آن در تولید کاغذ است. یک دپو در پایین دست معدن حاجی آباد است و دپوی دیگر در کنار معدن آتشکوه وجود قرار دارد. دپوی دیگر ما در کنار روستای نخجیروان و در کنار یک معدن سنگ است.
هر تن ضایعات سنگ چقدر می ارزد؟
وی با اشاره به اینکه مدیریت و مالکیت این دپوها با انجمن سنگ است، اضافه کرد: برآورد ما این است که ارزش هر تن از این ضایعات هم اکنون بیش از ۱۰۰ هزار تومان است.
سروش خاطرنشان کرد: کم ارزش ترین ضایعات سنگ که پودر آنست، به عنوان مونو و دی فسفات دی کلسیم در خوراک دام و طیور یا در کارهای ساختمانی استفاده می شود. از آهک نیز برای امورات ساختمانی استفاده می شود. از آنجائیکه قطر این املاح موجود در گِل، بسیار میکرونیزه است، استفاده های فراوانی می توان از آنها کرد.
غفلت از پروژه های فرآوری ضایعات سنگ به علت ریسک سرمایه گذاری
وی اظهار داشت: پروژه های موجود جهت استفاده از این مواد به علت ریسک سرمایه گذاری، مغفول مانده است. به عنوان مثال یکی از پروژه هایی که ما روی آن کار کرده ایم، تولید بلوک های سبک، عایق صدا و عایق حرارت در ساختمان است که با یک شرکت آلمانی هم در این حوزه صحبت شد. شرکت وعده داده بود که در صورت عدم استفاده داخلی از این بلوک ها، حاضر است تمامی تولیدات را به کشور خود انتقال دهد.
پرونده ای که همچنان باز است
وی اظهار نمود: استفاده از این بلوک ها می توانست تحولی را در حوزه مقاوم سازی و سبک سازی ساختمان ها، کاهش هزینه ها و تخریب کمتر محیط زیست ایجاد نماید، برای اینکه کوره های آجرپزی و سفال پزی نقش بسیاری را در آلوده کردن محیط زیست دارد. انجام کار نیاز به یک سرمایه گذاری سنگین دارد که با عنایت به وضعیت کشور و تحریم ها راه به جایی نبرد. اما پرونده این پروژه همچنان روی میز ما باز است.
وی با اشاره به اینکه برنامه ها و طرح های دیگری برای مدیریت ضایعات بصورت خام وجود دارد، افزود: بتازگی طرحی برای بیابان زدایی و تثبیت بیابان با استفاده از این ضایعات مطرح شده که عوارض زیست محیطی و تنش های اکوسیستمی آن در منطقه درحال بررسی است. از طرفی، ضایعات سنگ به عنوان شن در مصالح راهسازی نیز قابل استفاده می باشد.
دبیر کانون سنگ ایران اضافه کرد: بر طبق آنچه که در سمینارهای خارجی ارائه می شود، تفاوت چندانی در این عرصه با کشورهای خارجی نداریم. به عنوان مثال یک کشور با استفاده از کربنات، آجر تولید کرده بود. البته کربنات های آنها، کربنات دولومیتی (عناصر تشکیل دهنده دولومیت عمدتاً اکسید منیزیم و آهک است ولی ممکنست عناصر دیگری چون اکسیدهای آهن، سدیم و پتاسیم نیز در ساختمان آنها یافت شود) حاصل از سنگ مرمریت است. کربنات های ما قوی تر است برای اینکه حاصل سنگ تراورتن است. البته مرمریت های ما نیز به علت کلسیتِ بیشتر (Calcite، یک کانی کربناته و پایدارترین کربنات کلسیم است)، کیفیت بمراتب بالاتری دارند.
راحتی برداشت از معادن عامل غفلت از ظرفیت ضایعات سنگ
وی اظهار داشت: استفاده از این ضایعات اساسا به صرفه است؛ اما تا وقتی که این معادن وجود دارد و به آسانی می توان از آنها برداشت کرد، نگاه های کلان حاکمیتی به بازگرداندن این ضایعات به چرخه تولید و استفاده از آنها نیست. اما در آینده بطور قطع امکان پذیر خواهد شد.
سروش اظهار نمود: دپوهای صورت گرفته تاثیر منفی روی آب های زیرزمینی ندارند برای اینکه باید این دپوها به اندازه کافی خیس بخورند تا بتوانند به لایه های زمین نفوذ کنند و از آنجائیکه بارندگی موثر در محلات بین ۲۰۰ تا ۲۸۰ میلی متر در سال است، حجم بارندگی آنقدر نیست که دپوهایی با ارتفاع ۸۰ تا ۱۰۰ متر خیس خورده، لایه های خاک را اشباع کرده و به آب های زیرزمینی نفوذ کنند.
شاخصه سنجش مدیریت دپوها، پوشش گیاهی منطقه اطراف آنهاست
وی افزود: مسئله ای که در ارتباط با دپوها وجود دارد، بحث بادبُردگی آنهاست. به همین دلیل، روی گل های سنگبری که حجم سبک تری دارند، سنگ ریخته می شود تا امکان جابجایی آنها بوسیله باد وجود نداشته باشد. شاخصه سنجش مدیریت دپوها، پوشش گیاهی منطقه اطراف آنهاست که تقریباً لطمه خاصی ندیده است.
عضو شورای سیاست گذاری سنگ کشور اضافه کرد: با عنایت به ساختار این ضایعات که کربنات کلسیم است، می توان از آنها استفاده دارویی نیز داشت. برای اینکه ساختار نشاسته ای و قندی نیز دارند. در واحدی در جنوب کشور محصولی به نام بی سی سی از کربنات ساخته شده و مابقی نیاز کشور وارد می شود که می توان در منطقه محلات نیز چنین کارخانه ای را راه اندازی کرد اما نیازمند سرمایه گذاری سنگین و حمایت های سیستم بانکی است.
منبع: tolido.ir
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب